Evrim Altuğ- İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) 42. Memleketler arası İstanbul Sinema Şenliği, Başkan Esmer’in “Aşk, Ateş ve Anarşi Günleri: Türk Sinemateki ve Onat Kutlar” belgeseline mesken sahipliği yapıyor. Açılışı, 50’nci yaşı kutlanan Milliyet Sanat mecmuasının de uzun yıllar köşe müellifliğini üstlenmiş, eleştirmen Kutlar’ın kelamlarıyla yapılan ve yapıt uzunluğu Kutlar’ın yüzü ve sesiyle ışıldayan belgesel, kendi içinde, beş farklı anlatıyı barındırıyor. Kutlar’ın dostlarından aydınlık bir buketi kapsayan çalışmada Mete Akalın, Cevat Çapan, Atilla Dorsay, Burçak Cihan, Mustafa Göçmen, Filiz Kutlar, Mazlum Kutlar, Seza Kutlar Aksoy, Ali Özgentürk, Nijat Özön, Adnan Özyalçıner, Ömer Pekmez, Vecdi Sayar, Aydın Sayman, Giovanni Scognamillo, Ahmet Soner, Jak Şalom, Hülya Uçansu ve Rekin Teksoy üzere bir liste benzersiz tanıklıkları ile gözler önünden geçiyor.
“Aşk, Ateş ve Anarşi Günleri: Türk Sinemateki ve Onat Kutlar” 19 Nisan saat 16.00’da Atlas 1948 sinemasında izlenebilir.
Görüntü direktörlüğünü Serdar Aydın, kurgusunu Tuvana Simin Günay’ın üstlendiği belgesel, epey dramatik, tarihî ve kimi anılarıyla Sinematek’in nelere göğüs gerdiğine ait hayret verici, acı mizah yüklü bir içerik vadediyor. Seslendirme, alt yazı ve sansür üzerine inanılmaz formüller eşliğinde tahliller getirmiş kurum hakkındaki yapıtın özgün müziğinde Alper Maral’ın çağdaş, alçakgönüllü ve yaratıcı imzası bulunuyor.
Yönetmen Esmer’in, Kutlar’ın öykücülüğünü belgeleyen “İshak” isimli edebî yapıtını okumakla kendisini tanımaya başladığı belgesel, 25 Ağustos 1965’te Onat Kutlar, Hüseyin Baş ve Şakir Eczacıbaşı’nın öncülüğüyle daha sonra Sabahattin Eyüboğlu, Cevat Çapan, Nijat Özön ve Muhsin Ertuğrul üzere aydınların iştiraki ile açılan Sinematek ve halkın tanıklık ettiği 12 Mart 1971 muhtırası ile, derneğin kapanışını yaşadığı 12 Eylül 1980 sürecini de etkileri, mağdurların tanıklıkları ile gayret anılarıyla önümüze seriyor.
Filmin prömiyeri tüm takımın iştirakiyle Beyoğlu Fransız Kültür Merkezi’nde gerçekleşti.
Omuz omuza mücadele
Yönetmen Esmer’in Abidin Dino referansı ile ‘imece’ metoduyla, Matthias ve Tuana eşliğinde iki yılı aşkın bir kurgu ile tamamladıkları “Aşk, Ateş ve Anarşi Günleri: Türk Sinemateki ve Onat Kutlar” arkeolog Yasemin Cebenoyan ile 11 Ocak 1995’te Taksim’de bir otel kahvesinde hain bir terör saldırısı sonucu verdiği hayat savaşını yitirerek 25 Ocak’ta ortamızdan ayrılan Kutlar’ın çok istikametli kalemi, aydınlarla her türlü tabir özgürlüğü ve sınıfsal çatışma odaklı omuz omuza uğraşının altını özellikle çiziyor.
Önder Esmer gerek Sinematek gerek öteki arşivlerin bugünkü durumuna yönelik müşahedesini anlatırken “Sinematek’in kendi arşivi, aslında 1980 darbesinden sonra yok oluyor. Biz, aslında kalan kırıntıların peşine düştük diyebilirim. Haricen vurguladığımız arşivler, yalnızca bireylerin özelinde arşivler olduğu için, biz bunu belgesel özelinde alarak kendilerine iade ettik. Fakat bu süreçte sinema tartışmalarının yapıldığı ses kayıtlarını bulduk” diyor. Sinemanın isminin kıssasını ise Esmer şöyle anlatıyor: “Filmi Onat Bey’e ilişkin bir kelamla açtık. Aslında kendi tanım ettiği bir kelam. Ona ithafen olsun diye de bu türlü bir başlık istedik. Düz bir biçimde ‘Türk Sinemateki’ de diyebilirdik fakat bu, bir anı olsun dedik. O belgeseli yapma gereksinimi geçmişten kalan bir şeydi. Biz de onu yâd etmek üzere onu oraya koyduk.”
Filmin birinci gösterimi akabinde kelam alan bir iştirakçi ise, o periyotta “İKSV Kurucu Lideri Nejat F. Eczacıbaşı’nın Sinematek arşivine kendi soğuk hava depolarında daha fazla yer vermeyi istemediğini, bunun üzerine kurumun yüz civarında sinema bobini ve kurumun çok sayıdaki afiş, lobi ile gibisi yazılı belgesel malzemesinin, 80 yıl önceki sinema biletlerinin, Körfez Yarımca’da bir mağaraya saklansa da,12 Eylül darbesi ve faşizmi ile birlikte kaybedildiğini, hatta yakıldığını” belirtiyor.
‘Şarkıyı söyleyen sizlersiniz’
Alper Maral sinemaya yaptığı müzikler için “Filmdeki herkes benim hayatımı şekillendiren, hocam, üstadım bildiğim, yolumu açan insanlar… Müziklerde böylesi bir hassasiyete uygun, güzel bir ezgi bekler insan, değil mi? Öyle bir şey yapılsaydı bu güzelim çalışma mahvedilirdi diye düşündüm. Bildim. O yüzden jenerikte bilhassa, ses kayıtlarından yola çıktık. Yani asıl müzikleri söyleyenler, o aktüel sesleriyle Onat Beyefendi ve sizlerdiniz. O yüzden olabildiğince az müdahale ile var etmeye uğraş ettim. Buraya gelirken yine otelin önünden geçtik. Ben, o günleri çok net hatırlıyorum… Konuşamayacağım…”