PembeNar Özel
Kadınların en çok yakalandığı kanser tiplerinden biri olan rahim ağzı kanseri, ülkemizde bayan kanserleri ortasında 9’uncu sırada yer alıyor. Her yıl yaklaşık bin 500 bayana, rahim ağzı kanseri (serviks kanseri) tanısı konurken, bulaşma yolları, belirtileri ve teşhis formülleri hakkındaki bilgiler büyük kıymet taşıyor. Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Doç. Dr. Korhan Kahraman her bayanın bilmesi gereken bilgiler verdi.
1. Rahim ağzı kanserinin sebepleri nelerdir, hangi bayanlar daha yüksek risk altında?
İnsan Papilloma Virüsü’nün (HPV) neden olduğu rahim ağzı enfeksiyonu, rahim ağzı kanserinin en kıymetli etkeni. HPV cinsel yolla bulaşan bir virüs olduğu için cinsel hayat biçimi ile direkt bağlantılı. Erken yaşta cinsel münasebet (21 yaşından önce), çok eşlilik, HPV için yüksek taşıyıcılık riskine sahip erkek (çok eşli) ile bağ durumlarında, HPV enfeksiyon riski ve ilişkili olduğu hastalıkların görülme sıklığı artıyor. Rahim ağzı kanseri için öteki risk faktörlerinden kimileri; fazla doğum sayısı (3’ün üstünde), sigara, rahim ağzının öteki enfeksiyonları, bedenin mikroorganizmalara karşı savunma sisteminde zayıflık, düşük sosyo-ekonomik seviye, erken yaşta ve uzun müddetli doğum denetim ilacı kullanımı gösteriliyor.
2. HPV hangi halde rahim ağzı kanserine neden oluyor?
Rahim ağzı enfeksiyonuna neden olan her HPV tipi kansere neden olmuyor. Yaklaşık 15 tip HPV’nin kanser ile ilgisi olduğu biliniyor. Bilhassa HPV 16 ve 18 kansere en sık dönüşen tipler.
HPV içeren cilt ve beden sıvıları ile her türlü temas, enfeksiyonun bulaşmasına neden olabiliyor. Enfekte bireyle cinsel teması olanların yaklaşık 2/3’üne geçiyor. Lakin her HPV enfeksiyonunda çok telaşa gerek yok. Zira; HPV enfeksiyonunu takip eden birinci 1 yıl içinde bireylerin yüzde 70’inde, 2. yılda ise yaklaşık yüzde 90’ında enfeksiyon tabiatıyla ortadan kalkıyor; yani bireyin savunma sistemi olağan çalışıyorsa, beden bu virüsü imha ediyor.
HPV enfeksiyonu geçiren bayanların yalnızca yaklaşık yüzde 10 kadarında kalıcı enfeksiyon gelişiyor. Yüksek riskli, başka bir tabirle kanserojen tesirli HPV, işgal ettiği hücrelere kendi genetik yapısını aktararak bir dizi etkileşimin başlamasına neden oluyor. HPV’nin bulaşması ile kanserin ortaya çıkması 10-15 yıla yayılan bir periyotta gerçekleşiyor ve ortaya çıkmadan evvel “kanser öncülü” bir ekip lezyonlar formunda kendini gösteriyor. Rahim ağzı kanser tarama programlarının temel emeli da; kanser öncülü bu değişimleri tespit etmek ve ortadan kaldırarak kanser gelişimini engellemek.
3. Korunmak mümkün mü?
Korunmada en kıymetli yol; rahim ağzından küçük bir alet yardımı ile alınan sürüntü örneklerindeki hücrelerin incelenmesi temeline dayanan tarama testleri (Pap-smear testi). Bu testin uygulandığı ülkelerde, rahim ağzı kanseri görülme sıklığında ve bu kansere bağlı mevt oranlarında yüzde 70 oranında bir azalma sağlandığı biliniyor. Buna karşın, bu kanser bilhassa geri kalmış ülkelerde ve bir kısım gelişmekte olan ülkede hala bayan sıhhatini tehdit etmeye devam ediyor. Korunmada değerli bir öbür formül ise, ülkemizde de uygulanan HPV aşıları.
4. Aşılarda son durum ne?
Günümüzde 2 farklı esirgeyici HPV aşısı kullanılıyor. Bunlardan birincisi; HPV 6, HPV 11, HPV 16 ve HPV 18 tiplerine karşı geliştirilmiş olan dörtlü aşı. Dörtlü aşının kapsadığı HPV tipleri, rahim ağzı kanserlerinin yaklaşık yüzde 70’inden sorumlu tutulan HPV 16 ve HPV 18’in yanında, genital siğillerin yaklaşık yüzde 90’nından sorumlu olan ve kanser ile bağlı olmayan HPV 6 ve HPV 11’e karşı da kullanılıyor. İkincisi ise, HPV 16 ve HPV 18 için kullanılan ikili aşı.
Yapılan çalışmalarda, her iki aşının da içerdiği tiplerle alakalı rahim ağzı kanserinin öncül lezyonlarını ve kanseri yüzde 90 oranında engellediği gösteriliyor. Cinsel olarak faal olmayan yani HPV ile hiç karşılaşmamış bayanlarda bu oran en yüksek seviyeye ulaşıyor. En başarılı tesir için çocukluk periyodunda aşılanmakta yarar var. Çocukluk periyodu için önerilen yaş 11-12 ortası. İsteğe bağlı olarak 9-10 yaşlarında da yaptırılabiliyor. Çocukluk periyodunda yaptırmamış olanların 26 yaşına kadar kesinlikle aşı yaptırmaları gerekiyor. Farklı görüşler olmakla birlikte, ihmal durumunda bu yaş hududu 45 yaşına kadar çıkarılabiliyor.
5.Kadınlar ne vakit bu hastalıktan şüphelenmeli?
Rahim ağzı kanserlerinin büyük bir kısmı erken devirde rastgele bir belirti vermiyor. Belirti vermesi durumunda en sık görülen şikayet vajinal kanama. Bu kanama, kimi bayanlarda adet dışında ortaya çıkan lekelenme biçiminde olabileceği üzere, daha tipik olarak alaka sırasında yahut çabucak sonrasında fark edilen kanlı lekelenmeler biçiminde olabiliyor.
Menopoz periyodundaki bayanlarda kanama görülmesi, daha sıklıkla rahmin iç duvarından kaynaklanan kanserleri akla getirse de, rahim ağzı kanserlerinin de buna neden olabileceğini unutmamak gerekiyor. Kanserin etraf yapılara yayılmaya başladığı ilerlemiş evredeki hastalıkta; idrar yapma yahut dışkılama zorlukları, bacak ağrısı ve bacaklarda su toplanması üzere durumlar ortaya çıkabiliyor.
6. Nasıl tedavi edilir?
Tedavide 2 ana usul bulunuyor. Bunlardan birincisi cerrahi tedavi. Kimi özel durumlarda farklılıklar göstermekle birlikte, erken evrede standart olarak uygulanan cerrahi usul; rahmin, kanserin yayılması beklenen etraf yapılar ve lenf bezleriyle bir arada çıkartılmasını kapsıyor.
Bu hastaların bir kısmına, cerrahiye ek olarak ameliyat sonrasında tek başına yahut kemoterapi ile birlikte ışın tedavisi (radyoterapi) uygulanması gerekebiliyor. Başka tedavi formu ise; ameliyat yapılmadan hastanın radyoterapi ve sıklıkla eş vakitli verilen kemoterapi ile tedavi edilmesi. Radyoterapinin öncelikli olarak kullanıldığı tedavi seçeneği, ekseriyetle cerrahinin uygulanamadığı ileri evredeki hastalar oluyor.
7. Tedavi gören bayanlar anne olabilir mi?
Rahim ağzı kanserlerinin öbür jinekolojik kanserlerden değerli bir farkı, bu kanserin üreme çağındaki bayanlarda daha çok görülmesi. Bu nedenle bu yaş kümesinde bulunan ve çocuk sahibi olma dileği olan hastalar için seçilecek tedavi özel bir kıymet gerektiriyor. Bu yaş kümesindeki hastalarda yalnızca rahim ağzı ve lenf bezlerinin alınması ve rahim ana gövdesinin korunması sağlanabiliyor ve böylelikle doğurganlık devam edebiliyor.
Ancak bu ameliyatın uygulanabilmesi için, ameliyat öncesinde titiz bir değerlendirilme yapılarak hastanın kriterlere uygun olup olmadığının tespiti gerekiyor. Uygun hasta kümesinde yapılan bu ameliyatlar sayesinde, birçok bayan hem hastalıktan kurtulup hem de bebek sahibi olabiliyor.
8. Tedavide hangi yol seçilmeli?
Günümüzde laparoskopik metot ile artık neredeyse tüm karın içi jinekolojik ameliyatlar yapılabiliyor. Laparoskopinin açık ameliyata nazaran değerli avantajı; hastayı büyük bir karın kesiklerinden koruyarak milimetrik seviyedeki (5-12 mm) küçük deliklerden, karın içerisine sokulan bir kamera ve çok küçük boyuttaki cerrahi aletler ile ameliyat yapılabilmesi. Ayrıyeten açık ameliyattan daha uygun bir formda, tüm organ ve yapılar ince ayrıntılarına kadar görülebildiği için cerrahi istenilen titizlikle yapılabiliyor.
Laparoskopi ile ameliyat olan hastalarda; daha az ağrı, daha kısa müddette taburcu olma ve olağan yaşama daha çabuk dönüş sağlanıyor. Bunun yanı sıra son devirde kullanılmaya başlanan robot teknolojisi sayesinde laparoskopik cerrahi, 3 boyutlu bir görüş altında uygulanıyor ve yeni enstrümanlar sayesinde cerrahın ellerini neredeyse açık bir ameliyat konforunda kullanabilmesine imkan sağlıyor. Robotik cerrahi, rahim ağzı kanseri üzere cerrahinin karmaşık kimi noktalarının daha kolay ve titizlikle üstesinden gelinebilmesine olarak tanıyor.
Hem smear testi hem hpv testi yaptırın
21 yaşından sonra tüm bayanlar rahim ağzı kanser tarama programlarına katılmalı. Günümüzde farklı tarama programları olmakla birlikte, değerli mesleksel kuruluşlardan olan Amerikan Obstetrisyen ve Jinekologlar Birliği ve Amerikan Kanser Cemiyeti üzere rehber kuruluşlar, yakın vakitte aktüel tekliflerini kapsayan bildiriler yayınladılar. Bu rehberlere nazaran; “21-29 yaş bayanlar üç yılda bir kere smear testi ile taranmalı, 30 yaş ve üzerinde olan bayanlar ise, 5 yılda bir tekrarlanacak formda smear testi ile birlikte HPV testinin yapıldığı ikili test ile taranmalı” deniyor.
Diğer yandan HPV testinin yapılamadığı durumlarda, 3 yılda bir yalnız smear ile taramanın kabul edilebilir bir yaklaşım olduğu belirtiliyor. Belirlenen bu tarama aralıkları, patolojik smear sonucu (normal olmayan smear) olması halinde değişim gösterebiliyor. Taramanın 65-70 yaşına kadar sürdürülmesi öneriliyor. Ülkemizdeki rahim ağzı kanseri tarama programında şimdi resmi bir değişiklik yok, smear ile yıllık taramaya devam ediliyor. Biz de tüm bayanlara yıllık jinekolojik muayeneyi ihmal etmemeleri gerektiğini ve tertipli olarak smear testi yaptırmaları gerektiğini söylüyoruz.