Prof Dr Hakan Yiğitbaşıoğlu yigitbasioglu gmail com Ankara Üniversitesi Volkanlar güçleri çıkardıkları gereç ve etraflarına kastamonuescort.net tesirleri üzere nedenlerle ebediyen insanların dikkatini çekmiştir Volkanik aktiflikle ilgili bugüne kadar bulunabilen en eski kayda Neolitik Çağ da kurulan ve uygarlık tarihinde çok kıymetli bir yeri olan Çatalhöyük teki kirklareliescort.org bir duvar fotoğrafında rastlanmıştır Bu fotoğrafın Aksaray daki Hasandağ ın püskürmesini yansıttığı varsayılıyor Volkanların gücü insanlara onların tanrısal güçler taşıdıklarını düşündürmüştür Volkan sözü Roma mitolojisinde ocağında demiri döverek öteki ilahlara kirsehirescort.net silah ve zırh yapan ilah Vulcan dan gelmektedir Vulcan ın ocağının bulunduğu yerlerde aktiflik gösterdiği düşünülen bu tip dağlara Latincede Volkano ismi verilmiştir
Volkanik ada
Ege Denizi nde irili ufaklı kocaeliescort.biz çok sayıda ada bulunuyor Kiklad Takımadaları içinde yer alan volkanik adalardan Santorini Yunanca ismiyle Thera de bunlardan biri Kabaca yarım ay biçimindeki ada yaklaşık 76 kilometrekare yüzölçümüne sahiptir ve en mersinescort.asia yüksek yerinin denizden yüksekliği 564 metredir Günümüzde turistik açıdan çok cazip bir destinasyon olmasına rağmen geçmişte çok sayıda şiddetli patlamalar yaptığı biliniyor Santorini Yunanistan anakarasından Türkiye de Bodrum Yarımadası na uzanan Güney Ege volkanik ada yayı üzerindeki faal volkanlardan biridir Santorini ve yakın etrafındaki birkaç irili ufaklı adayı oluşturan volkanik etkinlikler yaklaşık 1 milyon yıl evvel deniz altındaki volkanik püskürmelerle başlamış deniz altındaki püskürmelerle biriken gereç daha sonraları su yüzüne çıkarak bir ada oluşturmuş ve püskürmeler aralıklarla 1950 yılına kadar devam etmiştir 1950 den bugüne kadar volkanik püskürme görülmemiştir Araştırmalara nazaran son 200 000 yıl içinde 12 büyük patlama gerçekleşmiştir
Güçlü püskürmeler
M Ö 1628 yılındaki püskürme Tarih konusunda birtakım tartışmalar vardır o yüzden farklı kaynaklarda 36 yıllık bir fark bulunmaktadır karışıklığa yol açmamak için bu püskürme genel olarak Minoan Püskürmesi olarak adlandırılır Santorini nin en tanınmış ve hem adayı hem de etrafını en fazla etkileyen püskürmedir Bu patlamadan eski Mısır kayıtlarında da kelam edilmektedir Günümüzde Nil Deltası nda ve Doğu Akdeniz tabanı ile Karadeniz de Sinop açıklarında yapılan deniz tabanı sondajlarında ayrıyeten Anadolu da kimi göllerin tabanında yapılan sondajlarda Santorini nin küllerine rastlanmaktadır Son yıllarda karada da bu küllere ve tsunamiye dair izler bulunmuştur M Ö 1650 1600 yılları ortasında Santorini Volkanı çok güçlü bir püskürme yapmıştır Bu püskürmenin tesiriyle adanın biçimi değişmiştir Santorini bu püskürmeden evvel geniş ve yayvan formlu bir volkandı Lakin Minoan Püskürmesi bu kalkan formlu volkanı oluşturan püskürmelerden çok daha güçlüydü Bilimsel açıdan Plinien tipi denilen volkanik püskürmeler çok şiddetli patlamaları ile tanınır Yüzyıllar sonra M S 79 da Pompeii ve Herculaneum isimli Roma kentlerini yok eden Vezüv Volkanı nın püskürmesi de bu tiptedir Bu tip püskürmelerde büyük ölçüde volkan külü çıkışı gerçekleşir lakin lav akıntıları seçkin görülür Santorini de de püskürtülen büyük ölçüde kül süngertaşı lav damlacıkları ve volkan çakılından oluşan malzeme atmosferde 36 km yüksekliğe kadar erişmiştir VEİ 6 büyüklüğünde Volkanik Eksplozyon İndeksi Püskürme şiddetinin 0 8 ortasındaki sayılarla değerlendirildiği ve en sakin püskürmenin 0 en şiddetlisinin ise 8 olduğu bir ölçektir olan patlamada püskürtülen materyalin büyüklüğü göz önüne alınınca volkanın altındaki magma haznesinin boşalmasından sonra tavanının çökeceği ve çapı 1 5 km den daha büyük olan volkanik bir çöküntü yani kaldera oluşacağı açıktır Birden fazla çökmenin yaşanması nedeniyle deniz düzeyindeki ani değişimlerle çok sayıda tsunami meydana gelmiştir Günümüzde kalderanın deniz üstünde kalan kesitleri yarım ay formlu adayı oluşturmaktadır Püskürmenin büyüklüğünü daha yeterli anlatabilmek için 19 yüzyıldaki en şiddetli volkanik patlamalardan biri olan Krakatoa nın püskürmesi ile karşılaştırabiliriz 1883 te Sumatra ile Java ortasındaki Krakatoa Adası nda meydana gelen püskürme tarihi çağlardaki en çok can kaybına yol açan patlama olarak kabul edilir Volkanik adadaki çökmeler sonucunda oluşan 30 metreden yüksek tsunamiler 36 bin kişinin vefatına yol açmıştır Patlamaların sesi yaklaşık 5 bin km öteden duyulmuştur Elde edilen datalara nazaran Santorini de bunun 4 5 katı büyüklüğünde bir patlama olmuştur
Küresel etki
Bazı görüşlere nazaran Platon un kelam ettiği Atlantis in tanımı Santorini nin patlama öncesi durumuna benzemektedir ve efsanede bahsedilen Atlantis burasıdır Fakat efsanenin kendisi üzere bu görüşü de kanıtlayacak bilimsel data bulunmuyor Minoan patlamasında oluşan tsunamilerin Girit Adası ndaki Miken kentlerini etkilediği ve oluşan ekonomik siyasal çalkantıların bu uygarlığın yok olmasında rolü olduğu düşünülüyor Santorini nin direkt tesirleri Mısır a kadar uzanmıştır Papirüslerde ağır kül nedeniyle havada günler boyunca süren kararmadan ve oluşan tsunamilerin kıyılardaki tesirlerinden kelam edilmektedir Ayrıyeten ABD nin çeşitli bölgelerinden İrlanda dan ve Türkiye de Gordion dan o periyotta yaşamış ağaçlardan alınan örnekler üzerindeki araştırmalarda püskürmenden sonraki yıllara karşılık gelen ağaç halkalarının başkalarına nazaran çok daha dar olduğu görülmüştür Yani bitkisel gelişim çok sonlu kalmıştır Grönland ın doğusundan alınan buzul örneklerinde de tıpkı tarihlere karşılık gelen katmanlarda magmadan atmosfere salınan gazlara bağlı olarak asiditenin arttığı saptanmıştır Buna nazaran yıllık sıcaklık ortalamalarında bir azalma olmuş ve yaz ayları bile epey serin geçmiştir Bu ispatlar Santorini nin püskürttüğü kül ve gazların iklim üzerinde global bir tesire yol açtığını gözler önüne sermektedir Adanın güneyinde yer alan ve üzeri 1 2 metre kalınlığında volkan külü ile örtülen Akroteri kentindeki arkeolojik hafriyatta Pompei yahut Herculaneum da olduğu üzere çok sayıda insan kalıntısına rastlanmamıştır Bu durum püskürme öncesinde gaz çıkışının artması suların ısınması ve küçük patlamalar üzere olayları yanlışsız pahalandıran insanların büyük patlamadan evvel kenti terk ettiğini kanıtlıyor Çeşme Bağlararası hafriyatında son yıllarda elde edilen deliller bu patlamanın oluşturduğu tsunamilerin burayı da etkilediğini yıkıma ve yangına yol açtığını gösteriyor Kazıyı yapan bilim beşerlerine nazaran püskürme sürecinde meydana gelen tsunamilerin oluşturduğu birikinti altında bulunan bir iskelet bu olay sonucunda ölen ve bugüne kadar orada kalan genç bir erkeğe ilişkin Ege Denizi kıyısındaki öteki arkeolojik merkezlerde de bu patlamanın izleri bulunmuştur Minoan patlamasından sonra devir periyot çok daha küçük ölçekli etkinlikler gerçekleştiren Santorini Volkanı 72 yıldır sakinlik evresinde Lakin hiçbir volkan için ölü denemez binlerce yıl sonra bile yeni bir püskürme ile tekrar canlanma mümkünlüğü vardır Santorini Adası nda da küçük ve mahallî sarsıntılar ile karadaki hafif yükselme adanın altındaki magma haznesinin yeniden dolmaya başladığının göstergeleridir Bununla birlikte jeolojik süreçler insan hayatına oranla çok daha uzun vakitte gerçekleşir Bu nedenle çok yakın gelecekte bir patlama olacağını söylemek hakikat olmaz bu süreç onlarca yahut yüzlerce yıl sonra bir patlama ile sonlanabilir